تحکیم سیاست «نه شرقی، نه غربی»؛ ضرورت استقلال ایران در جهان چندقطبی
در شرایطی که نظام بین‌الملل شاهد رقابت قدرت‌های بزرگ است، ایران همچنان بر سیاست خارجی مستقل مبتنی بر اصل «نه شرقی، نه غربی» تأکید دارد. تحلیلگران معتقدند این رویکرد نه تنها تضمین‌کننده استقلال کشور است، بلکه در شرایط جدید جهانی، فرصت‌هایی برای تعامل متوازن با بازیگران مختلف ایجاد می‌کند.
به گزارش پایگاه خبری اقتصاد مشارکتی، سیاست «نه شرقی، نه غربی» که پس از انقلاب اسلامی به عنوان یکی از اصول اساسی سیاست خارجی ایران مطرح شد، ریشه در تجربه تاریخی مداخلات قدرت‌های بزرگ در امور کشور دارد. از دوره قاجار تا کودتای ۲۸ مرداد ۱۳۳۲، ایران همواره شاهد نفوذ و سلطه خارجی بوده است. انقلاب اسلامی با شعار «استقلال، آزادی، جمهوری اسلامی» این رویکرد را تغییر داد و بر عدم وابستگی به بلوک شرق یا غرب تأکید کرد. امام خمینی(ره) بارها بر این اصل پای فشردند که ایران نه تحت سیطره آمریکا خواهد بود و نه زیر نفوذ شوروی.
در جهان امروز که نظام بین‌الملل به سمت چندقطبی شدن پیش می‌رود، سیاست «نه شرقی، نه غربی» به ایران امکان می‌دهد تا بدون وابستگی به قدرت‌های بزرگ، روابط خود را بر اساس منافع ملی تنظیم کند. نمونه بارز این رویکرد، همکاری‌های اقتصادی و امنیتی ایران با کشورهای غیرمتعهد، جهان اسلام و قدرت‌های نوظهور مانند چین و روسیه است، بدون آنکه به دام اتحادهای استراتژیک یکجانبه بیفتد. این استراتژی همچنین به ایران اجازه داده تا در بحران‌هایی مانند جنگ اوکراین، موضعی مستقل اتخاذ کند و از تبدیل شدن به بازیچه قدرت‌های بزرگ اجتناب ورزد.
برخی تحلیلگران غربی و مخالفان، سیاست «نه شرقی، نه غربی» را به انزوای بین‌المللی ایران تعبیر می‌کنند. آن‌ها معتقدند که این رویکرد باعث شده ایران از همکاری‌های گسترده با غرب محروم شود. اما موافقان این استراتژی پاسخ می‌دهند که استقلال سیاسی و اقتصادی ارزشی بالاتر از ارتباطات محدودکننده با قدرت‌های استعماری دارد. همچنین، تحریم‌های غرب علیه ایران نشان داده که وابستگی به هیچ یک از بلوک‌ها، امنیت ملی را تضمین نمی‌کند.
با توجه به تحولات اخیر جهانی، از جمله تشدید رقابت آمریکا و چین و جنگ اوکراین، سیاست «نه شرقی، نه غربی» می‌تواند هوشمندانه‌تر از گذشته دنبال شود. ایران می‌تواند با تقویت همکاری‌های جنوب-جنوب و حضور فعال در سازمان‌هایی مانند سازمان همکاری شانگهای، موازنه‌ای جدید در سیاست خارجی خود ایجاد کند. همچنین، توسعه روابط با کشورهای منطقه و جهان اسلام می‌تواند ابعاد جدیدی به این استراتژی ببخشد.
سیاست «نه شرقی، نه غربی» یک شعار صرف نیست، بلکه راهبردی حیاتی برای حفظ استقلال ایران در نظام آشفته بین‌المللی است. این رویکرد به کشور اجازه داده تا در چهار دهه گذشته، علی‌رغم فشارهای شدید، حاکمیت ملی خود را حفظ کند. در آینده نیز تداوم این مسیر—البته با انعطاف‌پذیری هوشمندانه—می‌تواند ایران را به بازیگری تأثیرگذار در نظم جدید جهانی تبدیل کند.
